Spouwmuur isoleren, wel- of niet doen?

Bij oudere woningen, met name die gebouwd zijn vóór 1992, is er doorgaans weinig tot geen isolatie aanwezig in de spouwmuur. Bij nog oudere woningen, van vóór 1950, komt het zelfs vaak voor dat er helemaal geen spouwmuur is. In dergelijke gevallen spreken we van een massieve muur, ook wel bekend als een steens muur in de bouwsector. Maar waarom zou je überhaupt een spouwmuur willen hebben? Het antwoord heeft te maken met temperatuurregeling, maar vooral met vochtproblematiek.

In woningen is de luchtvochtigheid vaak verrassend hoog. Dit komt onder andere door menselijke activiteiten zoals ademhaling, transpiratie en huishoudelijke bezigheden zoals koken, bakken en braden. Hierdoor is de luchtvochtigheid binnenshuis vaak aanzienlijk hoger dan buiten.

Bij een steens muur, een massieve stenen muur van ongeveer 22 centimeter dik (zoals in Nederland gebruikelijk is), wordt de binnenzijde van de muur koud. Dit komt doordat de kou van buiten door de steen heen trekt. De verwarming in huis is meestal niet krachtig genoeg om de binnenzijde van de muur op te warmen. Dit leidt tot een koud oppervlak aan de binnenkant van de muur. Op zo’n koud oppervlak slaat vocht uit de binnenlucht neer in de vorm van condens.

Dit proces is vergelijkbaar met wat we allemaal kennen van autoruiten: op koude winterochtenden zie je vaak dat de ruiten van de auto beslagen zijn door vocht dat condenseert op het koude glas. Hetzelfde fenomeen gebeurt in een woning met een koude, massieve muur, wat kan leiden tot ongemak en mogelijk zelfs schimmelvorming.

Met heeft dus bedacht dat een extra muur aan de binnenkant, gescheiden van de buitenmuur, warmer blijft en dus minder condenseert. Dat effect wordt versterkt doordat de lucht in de spouw tussen de muren relatief stil staat en dus isoleert. Lucht heeft de eigenschap om slecht warmte te geleiden. De meeste moderne isolatiematerialen zijn dan ook gebaseerd op het idee dat je lucht in holle ruimtes opsluit (piepschuim of EPS) of vasthoudt in een deken van glaswol, steenwol maar ook schapenwol, vlas en hennep.

Het concept van de spouwmuur werkt uitstekend en heeft de kwaliteit van de woningen sterk verbetert. Minder vocht en daardoor minder schimmels, bacteriën en ander gebroed in huis. De combinatie van spouwmuren met de CV ketel op aardgas heeft Nederlandse woning jarenlang voldoende verwarmd en functioneerde prima. Tot we er achter kwamen dat het klimaat en de reserves van onze aardbol-atmosfeer een grens heeft in het opnemen van rookgassen en vooral CO² met klimaatopwarming tot gevolg. Na de bewustwording via het rapport van de Club van Rome begin jaren 70, en de oliecrisis destijds (autoloze zondag) is men zich gaan afvragen of we de kostbare energie niet moeten gaan besparen.

Een spouwmuur kan aanzienlijk worden verbeterd door het aanbrengen van isolatiemateriaal. Dit zorgt ervoor dat de lucht in de spouw vrijwel stil blijft staan, wat essentieel is voor goede isolatie. Als je woning vóór 1980 is gebouwd, heb je mogelijk geluk: vaak is er in die spouw nog helemaal geen isolatie aanwezig. In dat geval kan de muur geïsoleerd worden met technieken zoals het inblazen van EPS-parels, glaswolvlokken of vergelijkbare materialen. Later in dit stuk ga ik dieper in op de voor- en nadelen van deze methoden.

Bij woningen die tussen 1980 en 1992 zijn gebouwd, tref je vaak dunne isolatieplaatjes aan in de spouw. Deze plaatjes staan er echter vaak losjes in, omdat er destijds minder aandacht werd besteed aan isolatiekwaliteit. Na 1992 werd dit beter: het isolatiemateriaal werd dikker en beter geplaatst. Toch kunnen in deze laatste twee gevallen oude isolatiematerialen een obstakel vormen bij het na-isoleren van de spouwmuur.

Daarom is een grondige inspectie van de spouw essentieel voordat isolatiewerkzaamheden worden uitgevoerd. Dit gebeurt meestal met een speciale camera, een zogenaamde endoscoop, die via een kleine opening in de spouw wordt ingebracht. Deze inspectie is cruciaal om mogelijke problemen te identificeren. In veel gevallen ligt er namelijk vuil in de spouw, zoals specieresten, bouwafval, papier, sigarettenpeuken en zand. Ook worden soms bijen- of hommelnesten aangetroffen.

Het schoonmaken van deze rommel is de beste aanpak, omdat vuil in de spouw een koudebrug kan veroorzaken. Dit is een plek waar de binnen- en buitenmuur direct met elkaar in contact komen, waardoor de isolerende werking van de spouw op die plek verloren gaat. Dit kan vervolgens leiden tot vochtproblemen, wat uiteraard ongewenst is. Helaas is het reinigen van de spouw niet altijd eenvoudig en kan het technisch of financieel uitdagend zijn. Toch is het een belangrijke stap om de isolatie optimaal te laten functioneren.

Een ander aandachtspunt is de vloerconstructie van het huis. Bij betonnen vloeren is er meestal geen probleem, maar met houten vloeren moet je opletten. Zowel voor de begane grond als de verdiepingsvloeren. De balken daarvan steken meestal in de binnenmuur tot in de spouw. Door de tocht daar waaien je altijd mooi droog. Zodra je de boel vol blaast met isolatie dan begrijp je dat het vocht niet meer weg kan. Vocht vanuit de woning (je hebt vast onthouden dat in de woning meer vocht is als daarbuiten) trekt langs de houten balk naar de spouw (wil naar buiten). Daar is geen ventilatie meer, dus ontstaat er een heerlijk vochtig klimaat voor houtschimmels.

Dat betekent dat je bij houten vloeren alle naden en kieren moet dichtmaken. dat is in de praktijk natuurlijk lastig uit te voeren. Daarom kies ik in zo’n geval soms voor isolatie aan de woning-binnenzijde met een extra wand, die je dan wel helemaal dampdicht kunt maken. Dat kost wel wat binnenruimte natuurlijk. Bij het volblazen van de spouw moet je ook opletten of de kruipruimte nog geventileerd blijft. Als die ruimte via de spouw ventileert dan zul je extra openingen moeten aanbrengen met een kunststof koker om dat te verzorgen.

Bij alle spouwmuur isolatie geldt dat het beperken van het vocht aanbod van binnen naar buiten veel problemen voorkomt. Als er een dampremmer zit aan de woning binnenzijde dan zal er weinig vocht in de muur trekken en ontstaan er ook geen vochtproblemen. het is echter lastig om dit in de praktijk goed uit te voeren, tenzij het in combinatie met een verbouwing wordt gedaan en de stukadoor toch al langs moet komen.

Bij de keuze voor het materiaal dat in de spouw wordt aangebracht kun je kiezen voor EPS parels (piepschuimkorrels), glaswol vlokken (en vergelijkbare producten) en opschuimend materiaal (soort PUR). Het voordeel van EPS parels is dat ze geen vocht kunnen opnemen en de isolatielaag dus relatief droog blijft. Dat is in dit verband een voordeel omdat de luchtventilatie in de spouw weg valt omdat je die helemaal gaat vullen. Het vocht moet dus van binnenuit via de steen naar buiten transpireren. Glas- of steenwol met een laagje was erop houden meer vocht vast.

Uiteindelijk is een project gebonden advies nodig, vooral als de woning houten vloeren heeft. Bij verkeerde uitvoering met teveel vochtaanbod van binnenuit en de verkeerde materiaalkeuze zal de muur één ophoping van vocht worden. dat merk je dan bij de eerste strenge winter als de boel kapot vriest.