Spouwmuur isoleren, wel- of niet doen?

Bij oudere woningen, gebouwd voor 1992, zit er meestal geen of heel weinig isolatie in de spouwmuur. Bij woningen voor 1950 zit er soms helemaal geen spouwmuur, maar is de muur massief. Dat noemen we overigens in de bouw een steens muur. Waarom zou je überhaupt een spouwmuur willen? Dat heeft uiteraard met warmte en kou te maken, maar vooral met vocht. In een woning is de luchtvochtigheid vaak groot, door onze uitademing en transpiratie en door koken, braden en bakken. De luchtvochtigheid in een huis is daarom vaak verrassend hoger dan buiten. Bij een steens muur, een massieve stenen muur dus, van ongeveer 22 cm breed (in Nederland) is de binnenkant van de muur koud, omdat de kou van buiten in de steen trekt. De verwarming binnen is niet sterk genoeg om de muur van binnen uit op te warmen. Op zo’n koud vlak ontstaat condens, omdat het vocht in de lucht tegen het koude vlak neerslaat. We kennen het allemaal van de natte autoruiten ’s morgens vroeg als je in de winter naar je werk wilt.
Met heeft dus bedacht dat een extra muur aan de binnenkant, gescheiden van de buitenmuur, warmer blijft en dus minder condenseert. Dat effect wordt versterkt doordat de lucht in de spouw tussen de muren relatief stil staat en dus isoleert. Lucht heeft de eigenschap om slecht warmte te geleiden. De meeste moderne isolatiematerialen zijn dan ook gebaseerd op het idee dat je lucht in holle ruimtes opsluit (piepschuim of EPS) of vasthoudt in een deken van glaswol, steenwol maar ook schapenwol, vlas en hennep.

Het concept van de spouwmuur werkt uitstekend en heeft de kwaliteit van de woningen sterk verbetert. Minder vocht en daardoor minder schimmels, bacteriën en ander gebroed in huis. De combinatie van spouwmuren met de CV ketel op aardgas heeft Nederlandse woning jarenlang voldoende verwarmd en functioneerde prima. Tot we er achter kwamen dat het klimaat en de reserves van onze aardbol-atmosfeer een grens heeft in het opnemen van rookgassen en vooral CO² met klimaatopwarming tot gevolg. Na de bewustwording via het rapport van de Club van Rome begin jaren 70, en de oliecrisis destijds (autoloze zondag) is men zich gaan afvragen of we de kostbare energie niet moeten gaan besparen.

Een spouwmuur kan sterk verbetert worden met isolatiemateriaal. Met name omdat de lucht dan echt stil staat. Als je woning is gebouwd voor 1980 dan heb je misschien geluk en zit er helemaal niets in de spouwmuur. Dan is de muur te isoleren door het inblazen van EPS parels, glaswolvlokken of een dergelijke techniek. Over de voor- en nadelen hiervan kom ik later in dit stuk terug. Na 1980 is men begonnen met dunne isolatieplaatjes in de spouw, die er vaak rammelend in staan. men keek toen niet erg naar de kwaliteit. Vanaf 1992 is het al beter en zit de isolatie vaak op de juiste plek en is wat dikker. In beide laatste gevallen is het moeilijker om de spouwmuur te isoleren in de spouw omdat het oude isolatiemateriaal in de weg zit.
Een grondig onderzoek van de spouw met een speciale kijker (een soort pen met een camera die men in de spouw steekt) is minimaal nodig om fouten te voorkomen. Vaak ligt de spouw vol met troep (met name onderin) door specieresten, bouwafval, papier, peuken van de metselaar en zand. Bijen- en hommelnesten zie je ook vaak terug. Het is het beste om dat allemaal schoon te maken, maar dat is kostbaar en technisch niet altijd mogelijk. Als het rommel in de spouw ligt dan is dat een plek waar contact is tussen de binnen- en buitenmuur en heb je een ‘koudebrug’, waarmee het effect van de spouw teniet wordt gedaan op die lokale plek; ergo vochtproblemen.

Een ander aandachtspunt is de vloerconstructie van het huis. Bij betonnen vloeren is er meestal geen probleem, maar met houten vloeren moet je opletten. Zowel voor de begane grond als de verdiepingsvloeren. De balken daarvan steken meestal in de binnenmuur tot in de spouw. Door de tocht daar waaien je altijd mooi droog. Zodra je de boel vol blaast met isolatie dan begrijp je dat het vocht niet meer weg kan. Vocht vanuit de woning (je hebt vast onthouden dat in de woning meer vocht is als daarbuiten) trekt langs de houten balk naar de spouw (wil naar buiten). Daar is geen ventilatie meer, dus ontstaat er een heerlijk vochtig klimaat voor houtschimmels.
Dat betekent dat je bij houten vloeren alle naden en kieren moet dichtmaken. dat is in de praktijk natuurlijk lastig uit te voeren. Daarom kies ik in zo’n geval soms voor isolatie aan de woning-binnenzijde met een extra wand, die je dan wel helemaal dampdicht kunt maken. Dat kost wel wat binnenruimte natuurlijk. Bij het volblazen van de spouw moet je ook opletten of de kruipruimte nog geventileerd blijft. Als die ruimte via de spouw ventileert dan zul je extra openingen moeten aanbrengen met een kunststof koker om dat te verzorgen.

Bij alle spouwmuur isolatie geldt dat het beperken van het vocht aanbod van binnen naar buiten veel problemen voorkomt. Als er een dampremmer zit aan de woning binnenzijde dan zal er weinig vocht in de muur trekken en ontstaan er ook geen vochtproblemen. het is echter lastig om dit in de praktijk goed uit te voeren, tenzij het in combinatie met een verbouwing wordt gedaan en de stukadoor toch al langs moet komen.

Bij de keuze voor het materiaal dat in de spouw wordt aangebracht kun je kiezen voor EPS parels (piepschuimkorrels), glaswol vlokken (en vergelijkbare producten) en opschuimend materiaal (soort PUR). Het voordeel van EPS parels is dat ze geen vocht kunnen opnemen en de isolatielaag dus relatief droog blijft. Dat is in dit verband een voordeel omdat de luchtventilatie in de spouw weg valt omdat je die helemaal gaat vullen. Het vocht moet dus van binnenuit via de steen naar buiten transpireren. Glas- of steenwol met een laagje was erop houden meer vocht vast.
Bij opschuimende producten trekt het schuim in alle naden en kieren en zit alles helemaal geïsoleerd dicht. Je hebt wel een aantal weken uitwaseming van giftige stoffen (ventileren!) en het schuim komt ook uit allerlei naden en kieren tussen de kozijnen en muur vandaan. Vanuit milieu oogpunt is dit geen fijn materiaal want je kunt het niet recyclen en alle stenen van de bouw zijn later ook vervuild met het schuim. Een voordeel van schuim is dat alle naden en kieren ook echt dicht zitten.

Uiteindelijk is een project gebonden advies nodig, vooral als de woning houten vloeren heeft. Bij verkeerde uitvoering met teveel vochtaanbod van binnenuit en de verkeerde materiaalkeuze zal de muur één ophoping van vocht worden. dat merk je dan bij de eerste strenge winter als de boel kapot vriest.